30.01.2025
3 Haziran 2024 tarihinde İçişleri Bakanlığı kararı ile DEM Parti yönetimindeki Hakkari Belediyesine kayyım atanmasıyla başlayan süreçte Esenyurt Belediyesi, Mardin Büyükşehir Belediyesi, Batman Belediyesi, Halfeti Belediyesi, Dersim Belediyesi, Ovacık Belediyesi, Bahçesaray’a Belediyesi ve Akdeniz Belediyesi Başkanları görevden alınarak yerlerine; kayyım atandı. İç İşleri Bakanlığı yaptığı açıklamada belediye başkanlarının "geçici bir tedbir olarak" görevden uzaklaştırıldığını belirtti. Özgürlük İçin Hukukçular Derneği olarak, kayyım atanması kararının etkisiyle 3 Hazirandan Bugüne gelişen olayları, düzenlenen protestolar sırasında ortaya çıkan hak ihlallerini ve geçmiş yıllardaki kayım atamalarını raporlaştırma kararı aldık.
Raporu 4 bölümden oluşmaktadır. Birinci Bölüm Rapora İlişkin Bilgi ve Süreçler, İkinci Bölüm Kayyımla İlgili Değerlendirmeler, Üçüncü Bölüm Kayyım Kararıyla Birlikte Gerçekleşen Toplantı, Gösteri ve Yürüyüş Hakkına Yapılan Müdahalelerdeki İhlaller, Dördüncü Bölüm Genel Değerlendirmelerden oluşmaktadır.
15 Temmuz 2016 darbe girişimi ile ilan edilen Olağanüstü Hal Döneminde, 674 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile yerel yönetimlerde önemli değişiklikler meydana gelmiş ve belediye başkanlıklarına vesayet makamlarınca “kayyım” atanması uygulaması getirilmiştir. 2014 Yerel Seçimlerinde Demokratik Bölgeler Partisi’nden (DBP) seçilen Belediye Eş Başkanlarının 95’i görevden uzaklaştırılarak yerlerine kayyım atandı. 31 Mart 2019 seçimleriyle devam eden kayyım atamaları sonucunda, Halkların Demokratik Partisi (HDP) tarafından kazanılan 65 belediyeden 48’ine kayyım atandı. 2016’dan sonra sıklıkla görülen Kayyım uygulamasının kökenini incelerken; daha çok hangi coğrafyaya uygulandığını, uygulama nedenlerini ve durumlarını inceledik.
Venedik Raporunun 674 sayılı sayılı KHK'ya ilişkin hukuki değerlendirmeleri ve Avrupa Yerel Yönetimler Şartının maddeler bağlamındaki değerlendirmeleri de rapora konu edinmiştir.
2016’dan bugüne kayyımlardan sonra gelen yönetimlerin açıkladığı borç miktarları gündem olmuştur. 2024 seçimlerinden sonra el değiştiren belediyelerdeki borç durumu yine gündeme gelmiştir. Gündemde yerini koruyan borç konusuna raporda yer verdik.
Hakkari Belediyesi'nin 2014'te seçilen Eş Başkanları Dilek Hatipoğlu ve Nurullah Çiftçi, özyönetim açıklamaları nedeniyle Ağustos 2015’te tutuklanmış ve sonrasında kayyım süreci başlamıştı.31 Mart 2024 Mahalli İdareler Genel Seçimlerinde, oyların yüzde 48,88’ini alan DEM Parti Hakkari Belediye Başkan Eş Adayı Mehmet Sıddık Akış ve Viyan Tekçe kazandı. 3 Haziran 2024 tarihinde Mehmet Sıddık Akış hakkında Örgüt Üyeliği İddiasıyla açılan kovuşturma ve soruşturma gerekçe gösterilerek Hakkari Belediyesine Kayyım atandı.
Mardin’de 8 yıl kayyım yönetiminde sonra 31 Mart Yerel Seçimlerinde Ahmet Türk ve Devrim Demir 57.4% oy alarak Eş Başkan seçildi. 3 Haziran 2024 günü Hakkari Belediye Eş Başkanı Mehmet Sıddık Akış Hakkında devam eden yargılaması gerekçe gösterilerek kayyım atandı.
Esenyurt Belediye Başkanı Ahmet Özer hakkında ise yeni başlatılan bir soruşturma gerekçe gösterilerek kayyım atandı. Aynı zamanda soruşturma kapsamında Ahmet Özer tutuklandı.
Mardin Büyükşehir Belediye Meclisinde ise DEM Parti çoğunluğu almıştır. Mardin Büyükşehir Belediyesinde kayyımlardan geriye 3 milyar 502 milyon TL borç kaldığı iddia edilmiştir.
Ankara 22. Ağır Ceza Mahkemesi’nde görülen Kobani Davası kapsamında silahlı terör örgütüne üye olma suçundan 10 yıl hapis cezası ve hakkında devam eden dava ve soruşturmalar gerekçe gösterilerek Mardin Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Türk, İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınarak, yerine Mardin Valisi Tuncay Aksoy, kayyım olarak atandı.
DEM Parti adayı Gülistan Sönük, 31 Mart 2024 seçimlerinde Batman’da %64,52 alarak kazandı. Batman Belediye Meclisinde DEM Parti çoğunluğu almıştır. Mehmet Demir'in yerine kayyım olarak atanan Vali Ekrem Canalp, belediyeye 3 milyar 53 milyon 977 bin TL borç bıraktığı iddia edildi.
Batman Belediye Başkanı Gülistan Sönük “silahlı terör örgütüne üye olma” suçundan ve aynı suçtan sürdürülen soruşturmalar nedeniyle görevden alındı. Yerine Batman Valisi Ekrem Canalp’ın Batman Belediye Başkan Vekili olarak görevlendirildi.
2024 Yerel Seçimlerinde DEM Parti Belediye Eş Başkan adayları Saniye Bayram ve Mehmet Karayılan Halfeti Belediyesi Başkanlığına seçildi. AKP’nin seçimin yenilenmesi için yaptığı itirazlar ise reddedildi.
Mehmet Karayılan ve Saniye Bayram 4 Kasım 2024'te İçişleri Bakanlığı kararıyla görevden alındı ve yerine Halfeti Kaymakamı Hakan Başoğlu kayyım olarak atandı. Böylece 2016’dan sonra Halfeti Belediyesine İkinci kez kayyım atanmış oldu.
21 Kasım 2024 günü DEM Partili Dersim Belediyesi Eş Başkanı Cevdet Konak ile CHP'li Ovacık Belediye Başkanı Mustafa Sarıgül'e, yargılandıkları davalarda 'terör örgütüne üye olma' suçlamasıyla 6 yıl 3'er ay hapis cezası verilmişti. 22 Kasım 2024’te DEM Partili Dersim Belediyesi Eş Başkanı Cevdet Konak ve Ovacık Belediye Başkanı Mustafa Sarıgül görevden alındı.
29 Kasım 2024’te DEM Partili Belediye Başkanı Bahçesaray Belediye Eş başkanı Ayvaz Hazır’a 'örgüt üyesi olmamakla birlikte örgüt adına suç işlemek' iddiasıyla üç yıl 11 ay hapis cezası verilmesinden sonra belediyeye kayyım atandı. İçişleri Bakanlığı, Hazır'ın üç yıllık cezası ve devam eden bir soruşturması nedeniyle görevden alındığını açıkladı. Yazılı açıklamada, Hazır'ın yerine Bahçesaray Kaymakamı Harun Arslanargun'un kayyım olarak atandığı belirtildi.
Mersin Savcılığı tarafından başlatılan soruşturma kapsamında 10 Ocak 2025 günü Akdeniz Belediye Başkanı Hoşyar Sarıyıldız, Belediye Başkan Yardımcısı ve Meclis Üyesi Nuriye Arslan, Akdeniz Belediyesi’nin DEM Partili meclis üyeleri Özgür Çağlar, Neslihan Oruç, Yakup Danış ve Hikmet Bakırhan gözaltına alındı. 12 Ocak 2025 günü gözaltına alınan Beş kişi tutuklandı; Bir Belediye Meclis Üyesiyse Adli Kontrol Şartıyla Serbest Bırakıldı. 13.01.2025 tarihinde ise Akdeniz Belediye Başkanı Hoşyar Sarıyıldız'ın, "Terör Örgütü Propagandası Yapmak", "Silahlı Terör Örgütüne Üye Olma", "Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanuna Muhalefet" ve "2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununa Muhalefet" soruşturması gerekçe gösterilerek kayyım atandı.
İçişleri Bakanlığınca Batmana 3. Hakkâri’ye 3. Mardin’e 3. Dersime 2. Bahçesaray’a 2., Halfeti’ye 2. İle Ovacık, Akdeniz ve Esenyurt Belediyelerine İlk Kez kayyım atandı.
DEM Parti Hukuk ve İnsan Hakları Komisyonu, Mardin, Batman, Halfeti, Bahçesaray, Hakkâri, Dersim, Akdeniz belediyelerine kayyım atanmasının yürütmesinin durdurulması talebiyle her üç ilin İdare Mahkemesi'ne başvuruda bulundu. CHP’de Esenyurt ve Ovacık belediyelerindeki Kayyım Atamasının iptali için davca açtı.
Kayyım atamalarıyla 2024 Yerel Seçimlerinde sonucunda kayyım atanan belediyelerdeki 1.777.120 seçmeninde seçme hakkı ihlal edilmiştir. Kayyımla beraber toplam 244 encümeninde görevleri sona ermiştir
Yerel seçimlerden sonra Belediye Başkanlarının kayyım döneminde olduklarını iddia ettiği borç ve usulsüzlükleri yayınladı. İddia edilen bu usulsüzlükler rapora konu edildi.
Halfeti, Batman, Mardin, Hakkâri ve Bahçesaray belediyelerine önceki donemden kalan toplam borç ise 8 Milyar 700 Milyon TL civarındadır.
DEM parti tarafından 26 Temmuz 2024’te Meclis’e sunulan araştırma önergesinde DEM Partili altı il ve on beş ilçe belediyesinde, kayyım yönetimlerinin DEM Parti’ye bıraktığı toplam borcun 24 milyar 727 milyon 168 bin 932 TL olduğu belirtildi.
Kayyım kararı sonrasında Hakkari, Urfa, Mardin, Batman, Dersim, Van Valilikleri ve diğer valilikler tarafından eylem ve etkinlik yasağı konulduğu açıklandı.
Kayyım atanması nedeniyle Belediyeler önünde nöbet ve protesto eylemleri başladı. Nöbet eyleminin olduğu üzere zarfında eyleme birçok parti, kurum, siyasetçi ve aktivist destek amacıyla ziyaret etti. Bu süreçte zaman zaman kolluğun müdahale etti. Kolluğun yurttaşlara uyguladığı müdahale basına yansıdı. Basına yansıyan görüntüler üzerinde tespit ettiğimiz hususlara raporda detaylı yer verildi.
Toplantı ve Gösteri Yürüyüşüne birçok yerde müdahale edildi. Bu müdahalelerde Biber Gazı, Plastik Mermi, Tazyikli Su, Ters Kelepçe, Milliyetçi Şarkı Dinletme, Yemek ile Su Verilmeme ve Fiziksel Kuvvet Kullanıldığı iddia edildi.
Kayyım protestolarında şiddete karıştığı gerekçesiyle ve kayyım için acılan soruşturma kapsamında 419 kişi gözaltına alındı. Gözaltılar sırasında Halfeti’de 8 kişi, Mardin’de 9 kişi Batmanda ise gözaltına alınanlardan görüştüğümüz yurttaşların çoğu, tarafımıza işkence ve kötü muameleye maruz kaldıklarını aktarmıştır. Yine kayyım atanan Dersim ve Hakkâri’de gözaltı sırasında işkence olduğuna dair iddialar vardır. Bu iddialar tutanak altına alınıp; rapora yazıldı. Ayrıca gözaltı sonrası çekildiği iddia edilen fotoğraflara da raporda yer verildi.
Verilerimize göre Batmanda 219 kişi gözaltına alındı, 37’i tutuklanırken, 115 kişiye adli kontrol (5 kişiye ev hapsi) verildi. Halfeti’de Toplantı ve Gösteri Yürüyüşüne katılan 27 Kişi Gözaltına alındı. 1’i çocuk 12 kişi tutuklandı. 15 kişi ise adli kontrolle serbest bırakıldı. Mardin’de 41 kişi gözaltına alındı. 9 kişi tutuklandı 20 kişi adlı kontrolle serbest bırakıldı. Dersimde 29 kişi gözaltına alındı. 11 kişi tutuklandı 15 kişi adlı kontrolle serbest bırakıldı. Hakkâri’deki kayyım ve protestolar nedeniyle ise 26 kişi gözaltına alındı. Akdeniz’de ise kayyım nedeniyle yapılan operasyonda Belediye es başkanları da dahil olmak üzere 5 kişi tutuklanmıştır. Protestolarda da 40 kişi gözaltına alındı, 16 kişi tutuklandı ve 17 kişi adli kontrolle serbest bırakıldı. İstanbul’da kayyım için acılan soruşturma, sosyal medya paylaşımı ve toplantı göster yürüyüşleri nedeniyle 25 kişi gözaltına alınmış, 17 kişi tutuklanmıştır.
İçişleri Bakanlığı, Mardin, Batman ve Halfeti belediye başkanlarının yerine kayyım atanmasına karşı yapılan eylemlerde gözaltına alınan 253 kişiden 33'ünün tutuklandığını bildirdi.
İç İşler Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada Tuncer Bakırhan ve Mihdi Tunç hakkında soruşturma açıldığı belirtilmiştir. İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, sosyal medya hesapları üzerinden suç unsuru paylaşımı yaptığı iddia edilen toplam 217 hesaba soruşturma başlatıldığını açıklamıştır. Soruşturmanın neden olacağı durumlar raporda değerlendirilmiştir.
Kayyım atanan belediyelerin eş başkanlarıyla görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmelere raporda yer verilmiştir.
Raporda kayyım kararıyla beraber Hakkari, Esenyurt, Urfa, Mardin, Batman, Dersim, Akdeniz ve Van İllerinde yaşanan sorunlara odaklanılmıştır. Kayyım kararıyla beraber Hakkari, Esenyurt, Mardin, Urfa, Batman, Dersim, Ovacık, Bahçesaray ve Akdeniz illerindeki Yerinden Yönetim İlkesi ve Özerk Mahalli İdare Rejimine Aykırılıklar, Seçme Seçilme Hakkı, Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkı, Masumiyet Karinesi, İfade Özgürlüğü ve İşkence ve Kötü Muamele Yasağının ihlalleri belirlenmiştir. Özgürlük İçin Hukukçular Derneği olarak ilk günden itibaren ihlallerin önlenmesi ve raporlaştırılması için çalışmalar yapılmıştır. Gelinen noktada Türkiye’de ki kayyım uygulaması, kayyımla beraber gelen yapısal sorunlar ve hak ihlalleri raporlaştırılmıştır.
Kayyımlık kavram olarak Roma’ya kadar uzanan köklü bir müessesedir. Roma Hukukunda kayyım (curator), vatandaşların menfaatine, onların mal varlığının zarara uğramasını önlemek amacıyla atanmış kişilere denmektedir.[1] Roma’da ilk kayyımlar, zihinsel engelliler ile reşit olan ancak yaşı küçük olanların işlerini idare etmek için kurulmuş kurumlardır. [2]
Kayyım kavramının Türkiye Hukuk Sistemi’nde doğrudan bir tanımı yapılmamakla birlikte Medeni Kanun’un 403. maddesinde “Kayyum, belirli işleri görmek veya malvarlığını yönetmek için atanır.” denilerek bir tanımlama yapılmaya çalışılmıştır. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 133. maddesinde ise “Suçun bir şirketin faaliyeti çerçevesinde işlenmekte olduğu hususunda kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı ve maddi gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi için gerekli olması halinde; soruşturma ve kovuşturma sürecinde, hâkim veya mahkeme, şirket işlerinin yürütülmesiyle ilgili olarak kayyım atayabilir.” kuralı belirlenmiştir.
Türkiye’de kayyım kavramının en çok kullanıldığı alanlarda bir tanesi de siyasi alandır. Türkiye siyasetinde birçok tartışmaya neden olan kayyım; KHK ile düzenlendiği ilk günden beri gündemde kalmıştır.
1 Eylül 2016 tarihli 674 Sayılı KHK ile 5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun 45.maddesinde değişiklik yaparak belediyelere kayyım atama yetkisi verilmiştir. Aynı zamanda belediyelerin taşınır mallarına el koyma ve çalışanlarını görevden uzaklaştırma yetkisini de valilik ve kaymakamlıklara vermiştir.
2014 ve 2019 seçimlerinden sonra DBP ve HDP’nin kazandığı belediyelerin çoğuna kayyım atanmıştır. 2024 seçimlerinden bugüne gelinen süreçte DEM Partinin kazandığı 7 Belediyeye, kayyım atandı. CHP’nin 2024 seçimlerinde kazandığı Esenyurt ve Ovacık Belediyesine de kayyım atandı.
İçişleri Bakanlığı kararı ile Hakkari Belediye Başkanı Mehmet Sıdık Akış, Esenyurt Belediye Başkanı Ahmet Özer, Mardin Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Türk, Batman Belediye Başkanı Gülistan Sönük, Halfeti Belediye Başkanı Mehmet Karayılan, Dersim Belediye Başkanı Cevdet Konak, Ovacık Belediye Başkanı Mustafa Sarıgül, Bahçesaray Belediye Başkanı Ayvaz Hazır ve Akdeniz Belediye Başkanı Hoşyar Sarıyıldız görevden alındı. Açıklamalarda belediye başkanlarının "geçici bir tedbir olarak" İçişleri Bakanlığı'nca görevden uzaklaştırıldığı belirtildi.
Kayyım kararı beraberinde birçok sorunu da gündeme getirdi. Kayyım uygulaması geldiği ilk günden beri siyasi ve hukuki tartışmalara neden olmaktadır. Bu tartışmalara rağmen kayyım varlığını sürdürmektedir.
Kayyım uygulamaları sonrası birçok ilde Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri düzenlendi. Toplantı ve Gösteri yürüyüşleri kendisiyle beraber birçok ihlallerini de gündeme getirdi. Kayyım atanmasından sonra birçok ilde kategorik olarak eylem ve etkinlik yasağı konuldu. Buna rağmen birçok yerde eylemler yapıldı. Hem eylem sırasında hem de gözaltı sırasında birçok işkence ve kötü muamele iddiaları gündeme geldi.
2016’den beri gündemdeki yerini koruyan uygulanmasını ve kayyımın arka planını raporda açıklamaya çalıştık. Geldiğimiz notada hala birçok kesim tarafından kayyım uygulaması hayatımızın içindedir. 9 belediyeye atanan kayyımla beraber kayyımın arka planını da değindiğimiz raporda iddia edilen birçok ihlallerini gündeme getirdik.
Aşağıdan Rapora Ulaşabilirsiniz.
TÜM RAPORU PDF İNDİR / GÖRÜNTÜLE
